De Wet open overheid (WOO), sinds 1 mei 2022 de opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob), beoogt een cultuur van openheid en transparantie binnen alle overheidslagen in Nederland. In de context van milieu- en ruimtelijke ordening is de WOO van cruciaal belang om inzicht te krijgen in besluitvorming rond bestemmingsplannen, milieueffectrapportages, vergunningverlening en handhavingsacties. Via actieve openbaarmaking en op verzoek verkrijgbare ‘open overheidsinformatie’ kunnen burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties bouwprojecten, sloopplannen en milieumaatregelen nauwgezet volgen. Wanneer echter blijkt dat betrokken bestuursorganen of bij projecten aangesloten private partijen – inclusief nationale en internationale ondernemingen, hun bestuurders of curatoren – worden verdacht van financieel wanbeheer, fraude, omkoping, witwassen, corruptie of schending van internationale sancties, kan dat de werking van de WOO ingrijpend verstoren. Verzoekers zullen extra documentatie opvragen, procedures vertragen en politiemeldingen of civielrechtelijke claims voorbereiden, waardoor de hele projectagenda maanden of zelfs jaren stil kan komen te liggen.
Financieel wanbeheer
Onder financieel wanbeheer vallen onjuiste begrotingen, veronachtzaming van treasury-richtlijnen en het ontbreken van deugdelijke financiële verantwoording bij milieuprojecten. Via WOO-verzoeken worden vaak interne begrotingsdocumenten en bankafschriften opgevraagd om te toetsen of overheden of private projectpartners voldoende middelen hebben gereserveerd voor sanering van bodemverontreiniging, ecologische compensatie of infrastructurele investeringen. Wanneer blijkt dat subsidies ongepast zijn overgeboekt, dat garanties niet zijn gesteld of dat begrotingen substantieel zijn onderschreden, kan dit leiden tot aanvullende financiële claims, opschorting van vergunningen en een verscherpte controle door subsidieverstrekkers zoals het RVO. Banken en investeerders dienen extra due-diligence-rapporten op te vragen, waardoor kredietbeoordelingen worden vertraagd en de uitvoeringsfase van energie- en woningbouwprojecten in gevaar komt.
Fraude
Via gerichte WOO-verzoeken naar interne memo’s, onderzoeksrapporten en correspondentie met milieudeskundigen kunnen fraude en manipulatie van data in bijvoorbeeld bodem- of luchtkwaliteitsstudies aan het licht komen. Het vervalsen van meetresultaten om vergunningen sneller rond te krijgen of het bewust achterhouden van negatieve ecologische uitkomsten ondermijnt de integriteit van het gehele vergunningentraject. Zodra fraude traceerbaar is via openbaargemaakte e-mails of interne onderzoeksverslagen, volgen veelal opschortende maatregelen van de rechtbank en onderzoeken door de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Projectontwikkelaars zien zich genoodzaakt aanvullende, onafhankelijke studies te financieren en krijgen te maken met stakeholders die via herhaalde WOO-verzoeken elke stap kritisch willen volgen, wat leidt tot een wirwar aan juridische procedures en grote reputatieschade.
Omkoping
Bij omkoping zoeken betrokken ambtenaren of adviseurs illegale betalingen in ruil voor een versoepelde toepassing van milieuregels of bestemmingsplanwijzigingen. Via de WOO kunnen verzoekers inzage krijgen in contracten met externe consultants, bonnetjes van onkostenvergoedingen en notulen van besluitvorming. Als uit die documenten blijkt dat zogenaamde ‘consultancyfees’ of ‘studiekosten’ in werkelijkheid steekpenningen waren, leidt dat tot strafrechtelijke vervolging en de nietigverklaring van versnelde vergunningen. De noodzaak om elke instantie die bij het besluit betrokken was tot openbaarheid te bewegen, vertraagt besluitvormingsprocessen en dwingt partijen – ambtelijk en privé – tot volledige financiële transparantie voordat een project weer kan worden voortgezet.
Witwassen
Witwasconstructies in ruimtelijke projecten manifesteren zich vaak in het kunstmatig opdrijven van grondprijzen of het manipuleren van saneringsbedragen. Door WOO-verzoeken gericht in te zetten op contracten van ketenpartners, notariskorrespondentie en transactiedocumenten, kunnen onderzoekers onregelmatigheden in kapitaalstromen blootleggen. Banken en toezichthouders moeten bij signalen van verdachte betalingen direct onderzoek starten, wat resulteert in bevriezing van rekeningen en het intrekken van ontheffingen. Dit brengt niet alleen stilstand van grote infra- of logistieke hubs met zich mee, maar zorgt er ook voor dat gemeenteraden en provincies hun budgetten voor milieu- en natuurherstel moeten herbezien, met grote politieke en maatschappelijke impact.
Corruptie
Corruptie reikt verder dan individuele omkopingspraktijken en duidt op een cultuur van belangenverstrengeling, bijvoorbeeld wanneer politieke campagnes worden gefinancierd door marktpartijen die later bestemmingsplannen herzien. Met WOO-verzoeken kan inzage worden verkregen in relatiebeheer-verslagen, lobby-contacten en personeelsdossiers van raadslieden of commissarissen. Als blijkt dat bepaalde besluitvormers structureel bevoordeeld zijn, volgen moties van wantrouwen, parlementaire onderzoeken en mogelijk ontslag of bestuurlijke schorsingen. Het openbaarmaken van deze informatie kan leiden tot heropening van vergunningstrajecten, nieuwe omgevingsbehartigingstrajecten en langdurige juridische strijd, wat de uitvoering van urgente woning- en energieprojecten in de kiem smoort.
Schending van internationale sancties
In grensoverschrijdende milieu- en infrastructuurinitiatieven is compliance met VN-, EU- en Nederlandse sanctieregelgeving cruciaal. Via WOO-verzoeken kunnen financiële stromen en contractuele clausules inzichtelijk worden gemaakt om te beoordelen of gesanctioneerde entiteiten betrokken zijn bij projecten zoals havensanering of transnationale kabels. Als uit openbaargemaakte dossiers blijkt dat vergunningen zijn verleend aan gesanctioneerde bedrijven of dat kapitaalstromen zijn gefaciliteerd, volgt onmiddellijke intrekking van EU-subsidies, boetes door het ministerie van Financiën en mogelijk bevriezing van onroerendgoedrechten. Dergelijke schendingen brengen de internationale reputatie van Nederland als betrouwbare investeringslocatie ernstig in gevaar en kunnen leiden tot diplomatieke spanningen en terugtrekking van buitenlandse investeerders.
